Carmen ad Astralabium

Présentation

Le texte latin présenté ci-dessous reprend la version longue de 1042 vers choisie pour son site internet par W. Robl. Elle  suit largement la seule édition critique existante, celle de:
Josepha M.A. Rubingh-Bosscher, Peter Abelard. Carmen ad Astralabium. A Critical Edition, Groningen, chez l'auteur, 1987

"L'analyse d'un texte aussi vaste comporte de réelles difficultés en raison du fait qu'aucune version ne comporte en définitive de plan vraiment structuré. La plus grande partie des vers contient des instructions morales assez générales et traditionnelles. Certains vers dénotent des attitudes peu compatibles avec ce qu'on sait d'Abélard par ailleurs. C'est le cas notamment des passages misogynes. On y rencontre le goût de l'époque qui s'inspire des modèles classiques tels que  Ovide, Juvénal ou Sénèque. On peut donc douter de la paternité d'Abélard pour beaucoup de passages. Le poème contient aussi de nombreuses références aux Saintes Écritures et aux oeuvres des Pères de l'Église. Si l'on tient Abélard pour l'auteur de ce poème, il a dû l'écrire entre 1132 et 1139, alors que son fils Astrolabe né en 1117 était déjà un adulte."
Werner Robl
 http://www.abaelard.de/abaelard/050602carmen.htm


Voyez aussi sur ce même site l'inventaire des manuscrits et des différentes versions. Vous trouverez une traduction de quelques vers faisant référence à Héloïse sur la page consacrée à Astrolabe en cliquant ici.

1- Astralabi fili vite dulcedo paterne
doctrine studio pauca relinquo tue
maior discendi tibi sit quam cura docendi
hinc aliis etenim proficis inde tibi
5 - cum tibi defuerit quid discas discere cessa
nec tibi cessandum dixeris esse prius
non a quo sed quid dicatur sit tibi cure
auctori nomen dant bene dicta suo
nec tibi dilecti iures in verba magistri
10 - nec te detineat doctor amore suo
fructu non foliis pomorum quisque cibatur
et sensus verbis anteferendus erit
ornatis animos captet persuasio verbis
doctrine magis est debita planicies
15 - copia verborum est ubi non est copia sensus
constat et errantem multiplicare vias
cuius doctrinam sibi dissentire videbis
nil illam certi constet habere tibi
instabilis lune stultus mutatur ad instar
20 - sicut sol sapiens permanet ipse sibi
nunc huc nunc illuc stulti mens ceca vagatur
provida mens stabilem figit ubique gradum
cogitat ante diu quid sane dicere possit
ne iudex fiat turpiter ipse sui
25 - dictis doctorum factis intende bonorum
ferveat hac semper pectus avaricia
disce diu firmaque tibi tardaque docere
atque ad scribendum ne cito procilias
nolo repentini tua sit doctrina magistri
30 - qui cogatur adhuc fingere que doceat
nemo tibi tribuet quod nondum est nomen adeptus
post multos si vis experiaris eum
detrimenta tue caveas super omnia fame
ut multis possis et tibi proficere
35 - que precesserunt credi nova crimina cogunt
et prior in testem vita sequentis erit
non tua sed domini queratur gloria nate
non tibi sed cunctis vixeris ymo deo
sit tibi queso frequens scripture lectio sacre
40 - cetera si qua legas omnia propter eam
sit tibi precipuus divini cultus honoris
teque timor semper subdat amorque deo
nemo deum metuet vel amabit sicut oportet
si non agnoscat sicut oportet eum
45 - quam iustus sit hic atque potens quam sit bonus ipse
quantum nos toleret quam grave percuciat
semper divine tua sit subiecta voluntas
e contra si vis appetis esse deus
nec tibi quid prosit queras sed quod placet ipsi
50 - mercenarius hoc illud amicus agit
sufficit ut tantum queras ipsius honorem
utilitatis erit sic memor ipse tue
sicut tesauris prestat sapiencia cunctis
sic nichil oposito vilius esse potest
55 - ingenii sapiens fit nullus acumine magni
hunc pocius mores et bona vita creant
factis non verbis sapiencia se profitetur
solis concessa est gracia tanta bonis
filius est sapiens benedictio multa parentum
60 - ipsorum stultus dedecus atque dolor
quod tolerat maior non sit grave ferre minori
nec se prelato preferat ullus homo
oblatam Kato fudit aquam popullumque refecit
dum refici propriam non tulit ipse sitim
65 - insipiens rex est asinus diademate pollens
tam sibi quam cunctis perniciosus hic est
nolo miliciam sed sensum in principe laudes
consilium non vis preminet ad regimen
cum bonus est princeps divini muneris hoc est
70 - cum malus id populli promeruere mala
sit tibi cura prior faciendi deinde docendi
que bona sunt ne sis dissonus ipse tibi
que tibi tu non vis fieri ne feceris ulli
que fieri tibi vis hec quoque fac aliis
75 - simplicis est hominis similem sibi quemque putare
et leviter falli fallere nolle quidem
est animi vicium falli sed fallere crimen
crimine non vicio quisque carere potest
ut sapiens falli sic mens bona fallere nescit
 80 - est vicii falli fallere criminis est
credere te numquam falli fallacia summa est
remque istam constat solius esse dei
nolo deum similes nec te super ethera queras
dum situs hic terre te tenebrosus habet
85 - est iusti proprium reddi sua velle quibusque
fortis in adversis non trepidare suis
illicitos animi motus frenare modesti
tunc cum succedunt prospera precipue
sicut in adversis virtus ea murus habetur
90 - sic istius egent prospera temperie
nec prior illa manet virtus nisi fulta sit istis
ne sit fracta malis sive remissa bonis
quid vicii quid sit virtutis discute prudens
quod si perdideris desinis esse quod es
95 - philosophus causas rerum dicernit opacas
effectus operum practicus exequitur
quisquis apud dominum se querit iustificari
iusticiam si qua est nesciat ipse suam
agnoscat culpas acuset corrigat illas
100 - nec se corde bonum censeat ore malum
III 111 hoc autem pro iusticia reputetur ab illo
III 112 quod bona que impendit reddita non data sunt
ne tumeas unquam meliores aspice semper
in quibus atendas quid tibi desit adhuc
ante potestatem ne queras magnus haberi
parvus eris si te querere noverit hoc
105 - de pecato humiles de religione superbos
aut facit aut fieri fert aliquando deus
scandala quam possis hominum vitare labora
ut tamen incurras scandala nulla dei
quo melior cunctis deus est plus debet amari
110 - et melior post hunc ordine quisque suo
quo melior quisque est maiori dignus amore est
utque deo quisque est carior et tibi sit
quos etenim nisi propter eum debemus amare
finis hic in cunctis que facis unus erit
115 - omnia dona dei transcendit verus amicus
diviciis cunctis anteferendus hic est
nullus pauper erit thesauro preditus isto
qui quo rarior est hoc preciosior est
sunt multi fratres sed in illis rarus amicus
120 - hos natura creat gracia prebet eum
gracia libertas natura coactio quedam est
dum generi quivis heret amore suo
quo pecudes etiam nature lege trauntur
affectus quarum gracia nulla manet
125 - turpia ne facias sed vites propter amicum
si cupis ut vere sis preciosus ei
nullum te dominus plus quam te cogit amare
nec te qui de te turpia poscit amat
turpiter excusat noxam quem propter amicum
130 - a se hanc comitti dicere non pudeat
si roget ut facias quisquam quod ledat honestum
metas et legem transit amicicie
exaudire preces inhonesta rogantis amici
est ab amicicie calle referre pedem
135 - plus tamen ofendit qui cogit ad ista rogando
quam qui concensum dat prece victus ei
propter amiciciam si quid comisero vile
rem turpi pulcram fedo maloque bonam
si non subvenias donec te exoret amicus
140 - que dare te credis vendere crede magis
non precio parvo est rubor ille rogantis habendus
quo que tu dicis dona coactus emit
debita sunt quam dona magis que dantur amico
nil tantum est quo plus non mereatur amor
145 - alter ego nisi sis non es michi verus amicus
ni michi sis ut ego non eris alter ego
quos in amicicia sua querere lucra videbis
quod dici cupiunt hoc simulare scias
cuius criminibus cito credis non es amicus
150 - ultimus hinc proprie scit mala quisque domus
non poterit proprios cognoscere dives amicos
an sint fortune scilicet an hominis
pauper in hoc felix errore est liber ab isto
quo sit paupertas cuique ferenda magis
155 - quos in amicicia fortuna secunda tenebat
cum perit hec pereunt quos dabat illa tibi
qui bonus est damnum contempnit propter amicum
sic etenim prodi si sit amicus habet
plus recipit quam dat pro donis quisquis amatur
160 - nam quid amicicia carius esse potest?
maiores grates dono maiore meremur
dando se maius quam sua quisque dabit
anticum retine quem sis expertus amicum
nec similem credas si sapis esse novum
165 - precipueque tuus sit qui patris extitit ante
ut sis huic etiam carus amore patris
non est qui donis corumpi possit amicus
proditor alterius non tibi fidus erit
quem coruperunt tua munera credere noli
170 - alter erit cuius sic quoque dona volet
quos ad concensum traxerunt munera turpem
horum te fidei credere turpe puta
cui male fecisti ne te comiseris illi
pretereunte malo permanet ira mali
175 - sit tibi precipuos servus bonus inter amicos
nec memor in talem conditionis eris
erectum stimulis et verbere comprime servum
in tua ne calcem dirigat ora suum
non homini te sed vicio servire pudebit
180 - dum sit libera mens nil tibi turpe putes
nolo virum doceas uxoris crimen amate
quod siri pocius quam fieri gravat hunc
oprobriis aurem propriis dat nemo libenter
nec te nec quemquam talia scire volet
185 - cuique viro casto coniunx sua casta videtur
semperque incestus suspiciosus erit
nil melius muliere bona nil quam mala peius
omnibus ista bonis prestat et illa malis
nil teneris constat verecundius esse puellis
190 - hocque carere bono nil ita sicut anus
si non dormierit tecum tristabitur uxor
si contra sompnus turpia multa dabit
incestam ut castam pariter servare caveto
quipe hec non debet sicut et illa nequit
195 - quid facit inceste custodia?
nonne pudicam sic fieri credes que mala non minus est?
virtus quipe animi non corporis esse putanda est
nemo vi bonus est sed malus inde magis
filia si tibi sit custodi pervigil illam
200 - ne te perpetuum mittat in oprobrium
cura tibi sit multa domus sed summa sit ista
plus tolerare velis cetera damna domus
odit eum mulier de quo infamatur honesta
fame quippe decus diminui pudet hanc
205 - que vero fame nequaquam damna veretur
de falso verum crimine crimen agit
quo fuit asperior que postea nubsit amanti
tanto gracior est ipsa futura viro
aspernando virum propria placet ipsa repulsa
210 - et blandum facit hunc asperitate sui
que se luxurie gratis supponit amica
censetur meretrix que precio gerit hoc
in vicio tamen hoc ardencior illa videtur
que preter sordes suscipit inde nichil
215 - qualiter hanc autem censes debere vocari
que sordes etiam comparat hoc precio?
quecumque est avium species assueta rapinis
quo plus possit in hoc femina forcior est
nec rapit humanas animas ut femina quicquam
220 - fortis in hoc hec est quolibet hoste magis
vile nimis scortum sed vilior est sodomita
peior quam meretrix femina vir meretrix
femineus coitus fructum pariendo reportat
polluitur tantum dum sodomita coit
225 - obsequio superant meretrix et proditor omnes
qua placeant aliis hec via sola patet
gracior est humilis meretrix quam casta superba
perturbatque domum sepius ista suam
polluit illa domum quam incendit sepius ista
230 - sorde magis domui flamma nocere potest
mitior est anguis linguose coniugis ira
qui tenet hanc eius non caret angue sinus
deterior longe lingosa est femina scorto
hoc aliquis nullis illa placere potest
235 - est linguosa domus incendia maxima coniunx
hac levior flamma quilibet iqnis erit
cum modicum membrum sit lingua est maximus ignis
non tot per gladium quot periere per hanc
prevalet in lingua qui non est fortis in armis
240 - nullus in hac pugna plus meretrice potest
ex hoc precipue distant ignavus et audax
quod factis iste prevalet ille minis
si lingue bellum quam armorum fortius esset
tercites troie maior achille foret
245 - crescite coniugibus dictum est terramque replete
virginibus celum dicitur ut repleant
plus ratio quam lex plus consuetudine lex sit
singula sunt proprio constituenda gradu
tempore tu iudex legis moderare rigorem
250 - hoc etenim leges qui statuere volunt
utilitas legis scribende maxima causa est
hinc nichil adversum lege licebit agi
maiori parti ne credas sed meliori
stultorum numerus innumerabilis est
255 - nullus in exemplum mala ducit sed bona tantum
aut si hoc quis faciat nullus habendus erit
sit tibi dum pugnas cum quo pugnatur ut hostis
si superaveris hunc sit tibi sicut homo
parcere subiectis et debellare superbos
260 - hec est in summis gloria summa viris
ut valeas lenire metum propone futurum
id tibi quo gravius nil superesse putes
obiurga iuvenis culpam puerique flagella
exortare senem blandiciisque mone
265 - quo plus proficiat tua sit corectio blanda
aspera perversos non capit ymo movet
culpari metuens culpam pretendere temptat
obiecta falcem preveniendo petra
cum te coripiat senior pacienter habeto
270 - et grates tanquam post data magna refer
non credendus eris si te laudaveris ipse
si tua confessus sis mala credo tibi
cum cuiquam quisquam iam per sua dona placebit
hec ubi cessabunt falsus abibit amo
275 - ne libertatem vendas fuge dona potentum
emptum te credas hec ubi sustuleris
ne servire bonos ad turpia cogat egestas
his natura manus ingeniumque dedit
contenta est modico mediocris vita labore
280 - que cum libera sit nil preciosius est
conquiri magno sudore superflua constat
frugalis modici mensa laboris eget
archelai reprobans socrates donana regis
dixit se non his posse referre vicem
285 - philosophum puduit donis a divite vinci
quem se gaudebat vincere pauperie
vincere contemptu mundum virtute preire
cautela hec magni regula magna viri
oblatum gratis abraham cur emerit agrum
290 -respueritque datum forsitan audierat
multi ne cupidi videantur dona refutant
hacque sibi nomen arte parare student
ne faciat quemquam nova vite secta superbum
communi vita vivere quemque decet
295 - ne maiore petas paradisi sede locari
sufficit ut quivis angulus hic tibi sit
nolis ex habitu populi captare favorem
fallere prudentes pellis ovina nequit
que pellis sit ovis que vulpis non latet illos
300 - simplicitas vulgi quelibet errat in hoc
nulla viris doctis sentencia cercior ista est
non nos commendant exteriora deo
ex habitu non sanctus eris potes esse superbus
est nimis hec summis res odiosa viris
305 - ypocrite miseram super omnia censeo vitam
dupliciter miserum gloria vana facit
corpus in hac vita crucians animamque futura
hoc precio laudem quisquis emit - sua sit!
qui fugit ypocrite nomen pecando patenter
310 - dupliciter reus est qui docet hoc et agit
qmnes ad senium cupimus producere vitam
cum pigeat dici quemque vel esse senem
nemo senex adeo quin vivere posse per annum
se confidat adhuc fallitur omnis in hoc
315 - nullus enim est qui non aliquo moriatur in anno
quem tamen et vite deputat ipse sue
tanto tempora sunt vite breviora future
quanto preterite longa fuere magis
dum cupis ut mestis succedant tempora leta
320 - quo tua sit brevior vita futura cupis
ad cenium nemo est qui non pertingere querat
cum labor in senio penaque maxima sit
ad requiem sanctos constat pertingere morte
cum tamen ad mortem nemo venire velit
325 - si sit amica senex donis conducat amicum
supleat ex donis quod caret ex facie
summa petit livor perflant altissima venti
crebrius et montes fulgura percuciunt
cercius indicium nullum virtutis habetur
330 - quam quod sola patet morsibus invidie
nullus ea dignus miser est nullusque beatus
his minus est quorum vicera livor edit
quo magis invidia depressa est vita bonorum
tanto post mortem gloria maior erit
335 - quem timuit vivum defunctum plangit iniquus
ut nec laus magnis desit ab hoste viris
laudantur cum laus illis non proderit ulla
et cum iam pariter nulla nocere queant
factis quisque suis non dictis glorificatur
340 - alterius pocius quam tua laus tibi sit
artificem commendat opus non propria lingua
sola loquatur in hoc ore tacente manus
maxima sobrietas - tam virtus quam medicina -
cor simul et corpus conferat incolume
345 - si victus parcus si sompnus sit mediocris
incolumis fuerit longuaque vita tibi
hiis nimis indulgens piger efficieris inhersque
et te porcino vivere more ferent
que natura petit facili sudore parantur
350 - conquisita gravi queque superflua sunt
bella gerant iuvenes seniores consilientur
hos quid agant illi constituisse decet
si sine consilio tibi successisse videbis
gracia fortune sit sine laude tua
355 - si post consilium non sint tibi facta benigna
non hinc culpandus sed miserandus eris
ne voveas maiora deo quam solvere possis
set tua sint factis vota minora tuis
que voveas discerne prius multumque diuque
360 - consilium tarde post tua vota venit
omne minus votum solui maiore licebit
et cambire bonum pro meliore iuvat
tot fidei sectis mundus divisus habetur
ut que sit vite semita vix pateat
365 - quod tot habet fidei contraria docmata mundus
quisque facit generis traditione sui
denique nullus in his rationem consulere audet
dum quacumque sibi vivere pace cupit
contempnendo deum pecat solummodo quisque
370 - non est contemptor qui nescit quid sit agendum
III 104 que differt illum conciliare sibi
III 105 suppremus furor est offendere cuncta potentem
III 106 quod qui presumit nescio quid metuat
te pecata magis quam tu pecata relinquunt
si cum non possis ledere peniteas
nec nisi contemptus hunc facit esse reum
375 - sunt quos oblectant adeo pecata peracta
ut numquam vere peniteant super his
ymmo voluptatis dulcedo tanta sit huius
ne gravet ulla satisfacio propter eam
est nostre super hoc Eloyse crebra querela
380 - qua michi qua secum dicere sepe solet
si nisi peniteat me comississe priora
salvari nequeam spes michi nulla manet
dulcia sunt adeo comissi gaudia nostri
ut memorata iuvent que placuere nimis
385 - qui dicit verum non hoc dicendo laborat
fingere falsa prius nititur inde loqui
mendaces faciunt ne credam vera loquenti
et multis iustis perfidus unus obest
vi numquam iurat numquam periurus habetur
390 - vir bonus a licitis providet illicitis
securus quia pauper erat vivebat amicias
eligit hoc sapiens vivere quisque modo
securus divesque simul frustra esse laboras
opposito iungi non licet opositum
395 - non leve corrigitur qui se delinquere nescit
plaga tamen minor est sed medicina gravis
quid cui des videas ubi quando quomodo quare
ni grates pariter donaque perdere vis
quisquis in hoc quod agit curat vitare reatum
400 - nequaquam reus hinc constituendus erit
largus quisque datis acceptis gaudet avarus
nec si peniteat post data largus erit
gaudet cum dederit largus tristatur avarus
rapta tamen cupido quam data credo magis
405 - qui sua dat largo non dat sed fenerat illi
semina pauca iacit commoda multa metit
ydropico similis nemo est ut dives avarus
ex lucro lucri multiplicando sitim
divicias inopi vita conquirit avarus
410 - quas male congregat is utitur alter eis
vix sua pauperibus moriens largitur avarus
ad manes properans hec quasi ferre velit
unde queat naulum Stigio persolvere naute
quem sibi precipue non putat esse pium
415 - quisquis plus retinet quam vite postulat usus
admovet ad iugulum pauperis ipse manus
qui leviter spendet non multum solvere curat
vir verax minus hoc sed magis illud agit
quod non precedit promissio gratia donum est
420 - cum promiseris hoc debitor eficeris
amitendorum timor omnem torquet avarum
quorum nil prorsus proficit usus ei
perdere formidat que nil sibi prosit habere
ymmo que multum perdere proficiat
425 - ex hominis vicio ne culpes illius artem
est homo sepe malus qui bonus est opifex
frigore bruma pigrum crucians estasque calore
cogunt mendicum vivere semper eum
cumque pigrum vexaret hiemps tectoque careret
430 - ver inquid veniet tuncque parabo domum
ver venit dixitque piger non esse necesse
temperie tanta temporis esse domum
se piger excusans presencia tempora culpat
tamquam sit vicium temporis hoc quod eget
435 - velocem quemcumque pigrum facit esca parata
tunc si miseris hunc desinit esse piger
asserit ignavus bona tempora preteriisse
et vicium fatis imputat ipse suum
mulcet adulator stultum detractor inicum
440 - auris confestim sancta repellit eos
divitis est rerum numerum nescire suarum
pauperis aut nullus compotus aut brevis est
iussa potestatis terrene discucienda
celestis tibi mox perficienda scias
445 - si quis divinis iubeat contraria iussis
te contra dominum pactio nulla trahat
miror si mulier privignum diligat ulla
ni quo fedra modo fertur amasse suum
quem natura suos non cogit amare parentes
450 - conciliare tibi gracia nulla potest
qui patri malus est nuli bonus esse putetur
nolo roges pro quo non rogat ipse parens
est velox vindicta dei maledictio patrum
nemo nisi demens hanc tolerare potest
455 - cum gravius peccet qui se peccasse fatetur
ad veniam tamen hic pronior esse solet
ipse sui iudex acusatorque malorum
quo magis est pavidus tucior esse studet
quos alios dampnare vides seseque beare
460 - hos fuge si cupias apropiare deo
non est Christus in his phariseus doctor eorum
iudicio simili quos patet esse reos
si de principiis presumtio gaudet eorum
exitus incertus sollicitet magis hos
465 - quos populus laudat quos vulgi sublevat aura
miror si placeant his simul atque deo
hoc puto tuque putes inter miracula summum
si quemquam videas hec retinere simul
non se homini Paulus credit Christoque placere
470 - maiorem Paulo nolo putes aliquem
luxurie nimis est mulieri grata voluptas
si plus quam fratrem diligat illa virum
si sua quam mater cuiquam sit carior uxor
constat naturam cedere luxurie
475 - ne superinducta crucies uxore parentes
hos sepeli primo si superesse queas
de propria gaude non de virtute tuorum
nil precii confert laus aliena tibi
laus vetus obruitur nisi laus nova fulciat illam
480 - spectandusque magis finis in omnibus est
omnia fert sapiens sua secum Seneca dixit
et se contentus sufficit ipse sibi
nemo suis ea connumeret que perdere possit
cum fortuna perit propria cuique manent
485 - quem vir amat famulum miror si diligit uxor
semper in insidiis hunc timet esse sibi
proximus est melior vicinus fratre remoto
et iuncus prato sic erit utilior
ira potentis erit quasi fulguris ictus habenda
 490 sicut hic est sic est illa cavenda tibi
qui prodesse sibi proprio medicamine nescit
languor eum frustra postulat alterius
et quoniam stultos imflare superbia novit
semper ab hac caveas obsecro peste tibi
495 - vivere sic studeas ut de te nemo queratur
si prodesse nequis hoc age ne noceas
ut quod vis nequeas quod possis velle docebit
si cupis effectum velle tenere tuum
bella cave sensuque tuo plus utere quam vi
500 - utere fortuna sed ratione magis
a domino commissa tibi bona cuncta memento
auferet ingrato cum volet ipse tibi
nam te quando volet vel quomodo perdere fas est
muneris illius est et quod es et quod habes
505 - vestibus ornatos alienis sepe videmus
et sua mentiri que minime sua sunt
sic divina sibi tribuit bona quisque superbus
et domini que sunt in sua iura rapit
talis erat cornix alienis splendida plummis
600 - non aliter venia dignus es ante deum
nec tua demoniis ascribere crimina temptes
quo se excusare credidit Eva modo
terrenus iudex confessum crimina punit
quem venia dignum iudicat esse deus
605 - non minimum peccat qui regis provocat iram
vitanda hec magis est quo magis ipsa nocet
ne cito peccantem feriat scentencia regis
cuius non paucos ira ferire potest
ne dominum temptes ab eo miracula poscens
610 - per que vulgari magnus in ore sones
parvus in ore dei fueris si magnus in illo
multum laus hominum dissonat atque dei
finitime viciis virtutes fallere norunt
sepeque cum non sint esse putamus eas
615 - cum bene quis moritur persolvit debita cuncta
nil quod agat superest plus nichil exigitur
ne moriens aliis tua distribuenda relinquas
nullus erit quam tu plus tibi propicius
nemo tuos melius tua dispensabit in usus
620 - da tua dum tua sunt vel data non data sunt
hec do si moriar qui dicit nil tibi donat
mortuus autem qui nil habet unde dabit?
hec igitur nullus data censeat ymmo relicta
que quantum potuit strinxit avara manus
625 - sed neque talia sunt proprie dicenda relicta
que vis extorsit mortis avaricie
quem domino placuit servorum absolvere gratis
si sit is ingratus gracia non maneat
sed neque sit patris qui patrem iniuriat heres
630 - lege pari matri par sit habendus honor
contra consilium si nubat virgo parentum
horum non debet participare bonis
si membro servum domini violencia privet
ius in eo nullum possidet ulterius
635 - ancille proprie si se coniunxerit ullus
carnis eam tactu liberal ipse sue
philosophis populloque fides numquam fuit una
huic semper sensus pro ratione fuit
nil nisi corporeum nisi sencile mens capit eius
640 - tale quid et summum cogitat esse deum
quem nisi cum membris audire videreque nescit
nec quid agat novit si manus absit ei
ipse quidem totus manus est oculusque vel auris
ex se cuncta potest qui creat omnibus hec
645 - cumque sit absque loco sic nusquam est ut sit ubique
et quidam cunctis sit locus ipse locis
nusquam conclusus sed more potentis ubique est
in quo subsistunt omnia ne pereant
quisquis non fuerit paciens parendo iubenti
650 - imperio nulli preficiendus erit
armiger esse prius quam miles debuit omnis
quidque ageret doctor discere discipulus
si quando dare quid cuiquam contingat avarum
hoc quia non didicit nescit habere modum
655 - religio iuvenis levis est impulsio mentis
et tamquam torrens impetuosus aque
quo vehemencior est citius sicabitur iste
excedensque modum deperit ille cito
Dedalus ad patriam mediocri calle redivit
660 - Ycarus alta petens lapsus ad ima ruit
ieiunando modum superans superabit edendo
quique nimis vigilat dormiet ipse nimis
victa cito cedet fragilis substancia nostra
qualibet excedat religione modum
665 - nec catus poterit servari pelle nitente
nec mulier cultus si preciosus erit
magna dei reprobis cum non iracitur ira est
quos sinit ad penam multiplicare dies
qui nuptum tradunt studeant hornare puellas
670 - hornatu sapiens vir cito privat eam
de quo culpasti mulierem cogis amare
et verum falso crimine sepe struis
incestam ut castam frustra servare laboras
non potes hanc illam non opus esse scias
675 - plus famam quam res amittere vitat honestas
et nomen prefert omnibus ipsa bonum
ne sis natarum sic cecus amore tuarum
ut non corrumpi posse rearis eas
quam cito fas sit eas festina tradere nuptum
680 - vilesit mulier suspicione cito
quanto plus fragilis muliebris sexus habetur
tanto eius virtus preminet in meritis
si cui post lapsum carnis retinenda sit uxor
nesciat oprobrium vitet ut ipse suum
685 - aut abici decet hanc aut turpia discimulare
callidus hoc curat vir bonus illud agit
quam iactura mali iactancia peior habetur
et gravior leso cuilibet esse solet
in quam dum moreris regionem cogeris ire
690 - mens tua dum vivis cogitet assidue
quis status illius qualis sit mancio vite
cui tam difficilem mors parat introitum
in qua si gravius contingat vivere nobis
sorte nichil nostra censeo deterius
695 - accensas mollis responsio mitigat iras
auget eas pocius dura creatque novas
in verbis pavidus semper letare fuisse
in factis audax sis aliquando decet
nil magis offendit quam pravus sermo potentem
700 - plus probra liber homo quam sua dampna timet
ut pecudes quo vult trahit impetuosa voluptas
sic homines agitat luxuriosus amor
luxurie stimulus supremus et intimus hostis
civili bello nos grave persequitur
705 - uxorem racione sua vir debet amare
ut non ad coitum sicut adultera sit
si post conceptum pecudum saciata libido
ferre marem nolit quid mulier quid agat?
an se luxurie solam putet esse creatam
710 - ad coitus fructum cetera nata feret?
cui malus assistit vicinus dampna propinquant
et cum dampna vacant mens sine pace manet
iudex et medicus tibi consilientur amore
si possis omnes precipue tamen hii
715 - ne temptare deum fili presumpseris unquam
nitere quo possis ut merearis opem
infames fugiat tua conversatio semper
et socio gaude te meliore frui
est melius socium quam cognatum esse bonorum
720 - hinc etenim virtus eminet inde genus
quorumvis hominum similes consorcia formant
cum quo vivendum sit tibi perspicito
displicuisse bonis non est infamia parva
nec placuisse malis suspicione caret
725 - quaque die quo proficias tua cura revolvat
ut quo longior est vita sit et melior
nec prius excipiat te sompnus nocte sequente
quam te precedens lux vigilasse sciat
cuiuscumque rei levis est oblivio nobis
730 - momenti nobis nullius illa fuit
inmemori servo sua vix oblivio prosit
cum sine contemptu vix ea contigerit
quas multi multo conquirunt tempore docti
stultus eas modico dissipat unus opes
735 - egregius pauper contemptu diviciarum
stulticia tali dedecorosus erit
scripture ignarus princeps qui sustinet esse
cogitur archanum pandere sepe suum
qui faciunt quantum est illis concessa potestas
740 - ad meritum nichil est quod superesse queat
nil superest culpe cum cessat prava voluntas
hec etenim sola est que facit esse reum
nulla bonos faciunt eque comunia pravis
que nichil ad meritum nos habuisse refert
745 - cum natura bonum cuiquam te impendere cogit
id meritis noli conumerare tuis
quod pecudes eque faciunt racione carentes
non his te prefert sed magis equat eis
nature sua iura tamen persolvere debes
750 - sed finem in cunctis constituendo deum
quicquid ab hoc umquam divisum fine videbis
disiunctum a meritis penitus esse scias
esse datam nobis racionem constat in isto
ne meritorum expers vivere posset homo
755 - quidquid agis quia vis etiam si iussus obedis
quod facis hoc quod vis id tua lucra putes
libera mens ita provideat que sunt facienda
ne quid servorum more coacta gerat
pauperis auditor domini sibi preparat aures
760 - propiciumque deum qui miseretur habet
cum tua pauperibus largiris non data dicas
namque datis dominus premia magna dabit
cum reficit tua mensa deum convivaque Christus
est tuus hac mensa dicior esse nequid
765 - pauca deo reddes que merces multa sequetur
multum homini cui sit gracia nulla dabit
exmendare bonum est melius peccata cavere
victus ab hoste semel iam minus obstat ei
plagaque non nullo curanda dolore cavenda est
770 - precipue que nil utilitatis habet
si moveat quemquam reprehenssum crimen ad iram
ipse sibi super hoc testis habendus erit
tormentum cunctis est uxor adultera maius
mors ista minor est passio cuique bono
775 - tartarea non est vindicta iustior ulla
cum magis iniustus iudice nemo sit hoc
quo magis istius careo dulcedine vite
constat eo quia sit finis amara minus
qua te cumque die bona non fessisse videbis
780 - non erit hec vite conumeranda tue
consilio saltem gentili plangere disce
amisisse diem quam reparare stude
ut credat quod tu nullum vi cogere tempta
sola quippe potest huc racione trahi
785 - extorquere potes fidei mendacia frustra
ipsa fides non vi set racione venit
mentiri natura nequid firmissima semper
coniectura fuit quam dedit iste locus
expensas moderare tuas ut res tua poscit
790 - ne fore maiores quam tua lucra feras
iudiciis adsis causis assiste docendus
presidio multis hinc eris atque tibi
dampna timet pauper contemptum nobilis horret
quod plus quemque gravat vindicat ipse magis
795 - est in peccatis mala consolatio quedam
si maiora tuis crimina respicias
magni te reputas si quos precellere possis
cum minor hinc fueris quo tibi maior eris
nemo stupet sapiens de prosperitate malorum
800 - aut cum hic afligi conspicit ipse bonos
seit sibi non aliis qui nescit scita docere
tamquam nil scierit talis habendus erit
non sibi qui bonus est sed cunctis vivere querit
pro nichilo ducens ut sibi sufficiat
805 - cum minus accipiat lucri plus Marta laborat
ut merito soror hanc torqueat invidia
fertilitas parcum largum te agnoscat egestas
ut fiat donis gracia multa tuis
qui celebrant epulis sacra natalicia largis
810 - non ea sic sanctos promeruisse sciant
speratur super his anime retribucio frustra
cum caro mercedem tam cito ferre cupit
cum multis non possit emi sapiencia nummis
quid prodest horum copia stulte tibi?
815 - gentilis ritus simulacra fidelis aborret
in falso verum ne colat ipse deum
quod magis a sanctis est gentibus improperatum
auferri summo convenit hoc studio
numquid amare potest ut Iupiter ydola Christus
820 - aut sculpi ut Vesta nostra Maria volet?
pluris sit morum tibi quam doctrina librorum
factaque sint verbis anteferenda tibi
hec te prudentem monstrabunt illa loquentem
et ratio cuivis preminet eloquio
825 - si taceat stultus sapiens reputabitur esse
nil sic ut sermo prodere corda valet
luxurie finem saltem natura datura est
nullus avaricie terminus esse potest
ignis hic extingui poterit sitis illa manebit
830 - turpius hoc illud peius habeto malum
ve cui luxurie viteque est terminus idem!
nempe maritatos exitus iste manet
falsa figurari non est mirabile falsis
ut falsum hornari qualibet arte queat
835 - non eget hornatu quem nullo constat egere
nec manus artificis hunc decorare potest
ymmo pudet talem credi qualem indicat illum
res insencibilis membraque falsa gerens
quem mus non metuit contingere nec reveretur
840 - tamquam nil sensus his hic inesse sciat
nil reputat membrum quod membri non habet usum
nil sine re formam iudicat esse rei
hanc solam veneratur homo quam fecit et ipse
in tali forma crede manere deum
845 - cum quidam casu dicant contingere cuncta
cuncta tamen constat dispossuisse deum
si qua neges ex arbitrio contingere nostro
arbitrio fuerit liberiore dei
nil igitur temere fieri temere reputabis
850 - cum prestet cunctis summa dei ratio
quidquid contigerit iusti non provocat iram
disponente deo seit bene cuncta geri
non est perfectus quisquis meditatur in illo
quod minime dubitat dispossuisse deum
855 - fortuitu qui cuncta geri tantummodo credit
non miror casus cum male fert aliquos
iustus pressura se consolatur in omni
qui meditatur et hanc disposuisse deum
multi ne cupidi videantur dona refutant
860 - plus quam res laudem gloria vana cupit
sunt qui oblata sibi nonnumquam dona repellunt
ut magis hinc cari sepius illa ferant
escam piscator modicam componit in amo
ut magnum piscem sublevet inde sibi
865 - sic capit astutus de parvo munere magnum
et pauca impendens plurima ferre solet
sunt qui lucrantur multum modicumque laborant
econtra multis novimus accidere
planiciem quemcumque sequi decet expositorem
870 - quantumcumque rudis senno sit eius in hoc
quilibet ergo labor nichil est si gracia desit
et nil defuerit dummodo presto sit hec
ne dicas miserum ne dicas esse beatum
cui male succedi vel bene videris hic
875 - altera spectanda est regio que iudicet ista
ad quam non in qua conditus est sapiens
purgari decet hic qui sunt ibi suscipiendi
ut fornax auri vita sit ista bonis
hic igitur nostrum fornax examinat aurum
880 - quod qui non tolerat non ibi purus erit
nec nisi purus eo poterit pertingere quisquam
fornax hec igitur est sicienda bonis
ira dei magna est cum delinquentibus ipse
irasci differt hos tolerando diu
885 - quo se mollius hic studet unusquisque fovere
ad penam tenerum se magis ipse parat
corrigias corio largas facit ex alieno
qui cum distribuat plurima plura rapit
proximus exibeat quanti deus ipse tibi sit
890 - cercior hoc nullus testis amoris erit
hoc hornat templum pietas hanc excollit aram
huic pia vota facit factaque solvit ei
nolo manufactis operam te impendere multam
res ubi non ipsa est ymmo figura rei
895 - cui benefecisti ne credas laudibus eius
cuilibet hoc faciet qui facit illud ei
quisquis se laudat multum sibi detrahit ipse
laudet se factis ore tacente suo
quando rogas dominum ne mente vageris ab illo
900 - ut verbis illi sis prope corde procul
sed pariter vocem quo dirigis erige mentem
ut magis affectus quam sonus oret eum
cum domino loquimur quando hunc orando vacamus
nobiscum facit hunc lectio sacra loqui
905 - lectio sacra nimis sed plus collacio prodest
hec monet ut queras quod petis illa docet
discipulus sapiens est gloria summa magistri
istius laus est illius utilitas
plus ab eo doctor summit quam prebeat illi
910 - ut conducendus sit magis hic ab eo
notius est semper vicium virtusque potentis
quo magis eminet hic sunt sua nota magis
quo minus hic penam didicerunt ferre potentes
hoc magis ymminet hiis ultima pena gravis
915 - nemo per exemplum sic proderit atque nocebit
hoc melior cunctis deteriorque modo
ut te alii laudent alios laudando mereris
laudari cupiens vituperare cave
vituperare cavens vitabis vituperari
620 - est dignus meritum sumere quisque suum
multa Theobaldus largitur religiosis
sed si plura rapit sunt data rapta magis
ut Salomon meminit pertusus saculus eius
de quo produxit tanta fefellit eum
925 - convenit hoc magis ut rapiat nichil atque nichil det
quam perdat grates et sua dona simul
multa deo dives quia multum possidet ofert
et velut ex vomitu quod superest reicit
multa dat et dampni nil sentit copia multa
930 - censum non animum cogitat insipiens
credit habere deum pro magno quod sibi magnum est
non vidue pensans illa minuta duo
sic male de venia confidens libenusque
delinquens donis mortem emit ipse suis
935 - de quibus est nobis dubium qua mente gerantur
in melius vertit quilibet ista bonus
is quoque qui malus est vult ut bona sint sua cuncta
id minime curans ut sit et ipse bonus
cumque bonam caligam non vitam curet habere
940 - quid cui preponat quis dubitare potest?
si quis forte reum credat iurareque cogat
plus reus est illo quem putat esse reum
quod si non talem credit cur cogit ad ista?
nemo igitur quemquam cogere debet ad hec
945 - scribere scire stude simul ac dictare labora
is sine secretum nullus habere potest
quod loqueris transit nec plus est labile quicquam
quod vero scribis te pereunte manet
qui pereunt in se vivunt per scripta poete
950 - quam natura negat vita per ista manet
per famam vivit defunctus corpore doctus
et plus natura philosophia potest
quique fere nullum viventes nomen habebant
postea de scriptis obtinuere suis
955 - pauper erat Socrates rebus nunc nomine dives
rebus scripturas anteferendo manet
sic et Aristotilem cum preceptore Platone
presentes nobis propria scripta tenent
sic reliqui tales verbis aliquando locuti
960 - numquam desistunt per sua scripta loqui
scripto se faciet presentem quilibet absens
nemo magis fidus nuncius esse potest
id solum referet quod tu comiseris illi
queque loqui pudeat scribere multa licet
965 - solus adorandus deus est cum sola potestas
hec per se tantum sit veneranda suis
dissimulat simulat sapiens pro tempore multa
paucaque vi peragit plurima consilio
in cunctis sapiens tam tempora quam loca pensat
970 - et facies multas sumit ut ista decent
vt nichil ad meritum caro sed mens integra confert
sic nichil econtra decidit a merito
magni perducunt ad premia magna labores
gloriaque est casu nulla parata levi
975 - qui scribunt libros caveant a iudice multo
cum multus iudex talibus immineat
persuadere bonum stulto non est leve quiddam
solus habet sapiens cedere consilio
quis sapiens quis sit stultus corectio monstrat
980 - audit hic hanc nolens suscipit ille volens
quid poterit stulto prodesse pecunia multa
cum minime sensum comparet inde sibi?
ut res de verbis de fictis vera reportet
astutus stultos carmine sepe capit
985 - multus vicinus rarus circumstat amicus
quo preciosior est res ea rarior est
iratus numquam presumas cedere quemquam
impedit in cunctis ira tenere modum
distulit insipiens oblatum sumere donum
990 - sepius hoc ipsum nemine dante petit
post epulas facilem poteris reperire datorem
tunc pete si qua velis cum dator est ilaris
femineis lacrimis quas mors extorquet amici
non modicus pudor est ora madere viri
995 - se consolanti de nati funere quidam
mortalem dixit me genuisse scio
flesse David puerum morientem scimus eoque
defuncto letum se exibuisse suis
a Christo descripta boni perfectio summi
1000 - est in personis significata tribus
in patre quippe deo divina potencia nobis
exprimitur de qua dicitur omnipotens
spiritus est sanctus bonitas sapiencia verbum
de patre procedens est hic et hec genita
1005 - tres has personas substancia copulat una
trina divisas proprietate sui
cum male cuncta geras si quid volo dicere de te
mentiri cogor ni mala sola loquar
plus quandoque metus quam vivus mortuus affert
1010 - plus metuas quem plus posse nocere patet
indignare tibi cum te tua culpa flagellat
non illi qui dat verbera iusta tibi
quos paupertatem vel rerum dampna timentes
converti videas ne tibi spes sit in his
1015 - his quoque quos pueros traxit devotio patrum
mirandum est si quid religionis inest
sanguinis eiusdem plures in religionis
conventu noli consociare sibi
in quibus offensis multis cum offenderis unum
1020 - adversum multos sit tibi pugna gravis
si prelata viris dominatum femina summat
perverso dicas ordine cuncta geri
ducit in exicium quemcumque remissa potestas
tam sibi quam domui fiet amara sue
1025 - si quis opes plus quam mores in coniuge querat
si mecabitur hec non habet unde queri
precipue si possidet has quas querit in illa
et que coniugii causa fuere sui
nobilis et dives mulier confidit in istis
1030- unde tumens semper iurgia crebra movet
multa dat insipiens nec grates inde meretur
multa recepturus pauca dabit sapiens
in dandis sapiens tam tempora quam loca pensat
mensuram pensi non habet insipiens
1035 - ignorat trutinam nec libre pondera novit
est ideo donis gracia nulla suis
cui tua post mortem comiseris efficis hostem
fert gravius vite tempora nemo tue
vi sathanas pugnat paciens virtute resistit
1040 - vincit hic et palma vincitur ille sua
pauper sufficiens sibi solus dives habetur
non sibi sufficiens dives avarus eget
 

  sommaire

page précédente